Budowa i zalecenia użytkowe
Rozwój maszyn budowlanych ma charakter ciągły i znajduje to również odzwierciedlenie w poziomie zaawansowania układów elektrycznych. Są to układy, które często bywają bagatelizowane, a mają fundamentalne znaczenie dla BHP i komfortu pracy.
Do obsługi instalacji elektrycznej należy podejść jak do obsługi każdego innego układu w maszynie – w pełni profesjonalnie poprzez dbałość i cykliczne sprawdzanie stanu poszczególnych podzespołów. Kluczową rolę odgrywa tutaj operator, który musi zadbać o to, aby poszczególne elementy były wolne od zabrudzeń i uszkodzeń.
Powinien on posiadać podstawową wiedzę na temat budowy i obsługi układu elektrycznego w maszynie, jak również jego poszczególnych elementów.
W skład instalacji elektrycznej maszyny budowlanej wchodzą:
- Alternator – element prosty w budowie i obsłudze, ale niezwykle ważny. Charakteryzuje się dużą trwałością oraz stosunkowo małym ciężarem. Jego zadanie polega na zamianie prądu przemiennego w prąd stały i dlatego często jest określany mianem „prądnicy prądu przemiennego”. To właśnie on odpowiada za ciągłe doładowywanie akumulatora, co jest o tyle ważne, że nawet przy niskich prędkościach obrotowych silnika zapewniony jest stały dopływ prądu. Do podstawowych elementów jego budowy można zaliczyć: stojan czyli nieruchoma ramka z trzema uzwojeniami (często nawijane ręcznie ze względu na swoje newralgiczne właściwości) oraz ruchomy wirnik – elektromagnes zasilany za pomocą szczotek i pierścieni ślizgowych. To właśnie w wirniku powstaje pole magnetyczne.
Wśród głównych zasad obsługi alternatorów należy wskazać takie czynności jak np. zakaz uruchamiania silnika, jeśli odłączony jest główny przewód prądowy od alternatora oraz konieczność zwracania szczególnej uwagi na biegunowość przewodów podczas podpinania ich do akumulatora.
Należy również obowiązkowo pamiętać o tym, aby pasek napędowy alternatora był odpowiednio naciągnięty.
Jeśli przy zapalonym silniku pomiar napięcia na klemach akumulatora nie będzie się mieścił w przedziale 27,4 – 28,8 V, to prawdopodobnie będzie to świadczyć o usterce alternatora. Do pomiarów używa się miernika napięcia czyli woltomierza. Wśród potencjalnych przyczyn uszkodzenia można wskazać wewnętrzne zwarcia uzwojenia stojana w wyniku czego akumulator nie będzie ładowany. Poza tym stosunkowo często problem dotyczy zabrudzonych pierścieni ślizgowych, wytartych szczotek oraz zatartych łożysk.
Spadki mocy urządzeń elektronicznych, słaba wydajność reflektorów czy nadmierny hałas – to wszystko są sygnały, których powodem może być uszkodzona właśnie prądnica prądu przemiennego.
Zazwyczaj problem z alternatorem objawia się poprzez zapaloną kontrolkę akumulatora na desce rozdzielczej, która oznacza problem z ładowaniem. W postaci czujnika stosowany jest regulator napięcia, dzięki któremu monitorowane jest napięcie akumulatora.
Razem z akumulatorem tworzy obwód dostarczania energii.
- Akumulator – jest zbiornikiem służącym do magazynowania energii. Jego obsługa i konserwacja wymagają przestrzegania podstawowych zasad BHP, takich jak konieczność noszenia odpowiednich rękawic ochronnych i okularów w trakcie prac czy używanie specjalnej szczotki do czyszczenia biegunów i zacisków, co zapobiega iskrzeniu i minimalizuje możliwość wybuchu. Podczas ładowania (tylko prądem stałym) należy pamiętać, aby czynność tę wykonywać prawidłowo w wentylowanym pomieszczeniu. W trakcie należy regularnie sprawdzać wartość napięcia i prądu.
Akumulator bezwzględnie musi być sztywno przymocowany do ramy maszyny (najlepiej na gumowej podkładce aby amortyzować wstrząsy), a zaciski powinny być dokręcone. Dobrą praktyką jest regularne sprawdzanie poziomu elektrolitu (który jest roztworem wodnym kwasu siarkowego) i oczywiście jeśli jest go za mało, to należy uzupełnić poziom – co bardzo ważne, z reguły dolewa się wodę destylowaną/demineralizowaną, ale przed przystąpieniem do dolewania należy przeczytać instrukcję obsługi producenta, w której będzie informacja dotycząca rodzaju substancji którą należy uzupełniać braki. Należy zachować wszystkie procedury bezpieczeństwa, ponieważ elektrolit jest substancją żrącą i może spowodować poparzenia skóry i dróg oddechowych.
Do sprawdzania poziomu naładowania służą 2 przyrządy: woltomierz z oporem obciążeniowym oraz areometr. Dodatkowo akumulator zazwyczaj ma wbudowany wskaźnik poziomu naładowania – kolor zielony oznacza prawidłowy stan, z kolei barwa przeźroczysta jest sygnałem do wymiany podzespołu.
Warto również pamiętać, że akumulator ulega procesowi samowyładowania, który polega na utracie zgromadzonego ładunku elektrycznego. Proces ten postępuje wraz z upływem czasu eksploatacji, a jego przyczyną są zabrudzenia które dostały się do elektrolitu.
Podczas eksploatacji należy pamiętać, aby nie pomylić zacisków (+ oraz -). Dokonując zakupu akumulatora do maszyny budowlanej należy wziąć pod uwagę to, że z reguły są to pojazdy duże i narażone na ciężkie warunki pracy. Dlatego należy postawić na akumulatory pojemne, o mocnej konstrukcji i długiej żywotności, dopasowane do konkretnego pojazdu.
- Rozrusznik – jego zadaniem jest szybki i sprawny rozruch silnika spalinowego poprzez wprawienie koła zamachowego w odpowiednią prędkość obrotową.
Dobrą praktyką jest cykliczne sprawdzanie (co 1000 godzin) stanu rozrusznika poprzez ocenę kondycji szczotek, a także zacisków i przewodów.
Wśród najczęstszych usterek można wymienić uszkodzony wirnik, zużyte szczotki czy wypracowane łożyska.
- Bezpieczniki – podstawowe urządzenia zabezpieczające - ich zadaniem jest ochrona obwodów przed konsekwencjami zwarć i przeciążeń, dzięki czemu chronione jest całe urządzenie, jego elementy oraz sam użytkownik. Obowiązkowo należy używać bezpieczników o odpowiednim amperażu. Jeśli bezpiecznik się przepali, to należy go wymienić.
- Pozostałe elementy instalacji: W skład instalacji elektrycznej wchodzi również oświetlenie, które obowiązkowo musi być sprawne. Zaniedbania w tej kwestii zagrażają w sposób bezpośredni życiu i bezpieczeństwu operatora oraz osób postronnych przebywających w pobliżu maszyny, dlatego kontrolę należy wykonywać regularnie. Dodatkowo przed każdorazowym wyjazdem na drogę publiczną należy sprawdzić działanie kierunkowskazów. Na wyświetlaczu w kabinie jest kilka wskaźników, których poprawne działanie jest fundamentalne. Wśród najważniejszych należy wymienić wskaźniki: temperatury cieczy chłodzącej, poziomu paliwa oraz kontrolki ładowania. Regularnie należy również sprawdzać stan przewodów – niedopuszczalne są przetarcia czy uszkodzenia mechaniczne.
